راهکارهای عملی تقريب بين مذاهب‌اسلامی
تقریب بین مذاهب‌اسلامی ایده‌ای است که بر بنیان اصل اخوت دینی و امت واحده اسلامی استوار می باشد. از دیرباز تقریب بین مذاهب به عنوان گام مهم و عملی در راستای تحقق عینی وحدت اسلامی و اخوت دینی مورد توجه عالمان بزرگ جهان اسلام قرار داشته است. تقریب مذاهب بیانگر بینش فکری و عملی در راستای ایجاد ذهنیت مثبت و سازنده میان پیروان مذاهب‌اسلامی نسبت به همدیگر می‌باشد. این ذهنیت از طریق نفی تعصبات مذهبی و جزم نگری‌های غیرعلمی پیروان مذاهب‌اسلامی را به هم‌پذیری دینی و احترام به اصل تفاوت نظر در برخی از فروعات دینی فرا می‌خواند.
امروز در عصر جهانی شدن و دوره وابستگی متقابل جوامع بشری، گفتمان لیبرالیسم و مادی‌گرا به عنوان گفتمان مسلط، نظام ارزشی اسلام و گفتمان دینی را به چالش کشیده است. طرح تئوری برخورد تمدن‌ها نمونه‌ای از تلاش در راستای برجسته ساختن خطر اسلام‌گرائی و گسترش اسلام درگستره جهانی است. از جانب دیگران جهان اسلام نیز با چالش‌ها و مشکلات داخلی گوناگونی رو برو است که در نهایت چهره نورانی تعالیم اسلامی را زیر سوال برده و همواره باور و ایمان دینی جوانان مسلمان را با شک و تردید روبرو می‌سازد. حاصل جمع چالش‌های درونی و هجمه‌های بیرونی برابر است با ضرورت بیداری امت‌اسلامی و تلاش همه جانبه در راستای تقریب مذاهب‌اسلامی و تحکیم اخوت و برادری میان پیروان مذاهب اسلامی.
اما سؤال اساسی این است که در عمل، تقریب مذاهب‌اسلامی و اخوت دینی چگونه انجام می‌پذیرد؟ پاسخ این سؤال مارا به ضرورت تدوین جامع و کار آمد استراتژی تقریب روبرو می‌سازد. در این نوشتار مهم‌ترین محورهای استراتژی تقریب بین مذاهب‌اسلامی که در واقع راهکارهای عینی و عملی تحقق این ایده بزرگ اسلامی است، مورد توجه قرار دارد که به صورت فهرست‌گونه و به اختصار یاد آوری می‌گردد.
1. ترویج آموزه‌ها و تعالیم‌اسلامی برمحوریت کتاب و سنت
قرآن کریم و سنت نبوی محور مشترک تمام مذاهب و فرق اسلامی است. پیروان مذاهب‌اسلامی با اتفاق نظر، قرآن و سنت نبوی را به عنوان منبع غنی و ارزشمند فقه و احکام اسلامی مورد تاکید قرار داده و کلیه فرق و مذاهب‌اسلامی را بر محوریت این دو منبع ارزشمند و میراث پیامبر گرامی اسلام جزء خانواده بزرگ امت‌اسلامی محسوب می کند. بنابراین، برجسته ساختن این محور مشترک راه را بر نوع حرکت تفرقه افکنانه که میان امت‌اسلامی جدائی می‌اندازد، مسدود می نماید. فروعات فقهی مورد اختلاف نظر فقیهان مسلمان در پرتو اشتراک نظر آنان بر سر محوریت قرآن و سنت، بسیار جزئی‌تر و کم اهمیت‌تر از آن است که بتواند حلقه مستحکم امت‌اسلامی را خدشه‌دار سازد. پس لازم است تمام عالمان دینی و اندیشمندان مسلمان بر این محوریت عظیم تأکید نموده و تمام فرق اسلامی را که به این‌دو میراث گران¬سنگ نبی مکرم اسلام ایمان دارند، با دیده برادر دینی نگریسته و مورد احترام متقابل قرار دهند.
2. تأکید برحفظ و حراست از نظام‌ارزشی و اخلاقی‌اسلام
امروزه جهان اسلام بیش از هر زمان در معرض هجمه‌های فرهنگی و الگوسازی‌های غیر دینی و متناقض با ارزشهای اخلاقی و انسانی اسلام قرار دارند. جهان اسلام و مسلمانان هویت دینی و دنیوی شان را بر اساس نظام ارزشی اسلام که مطابق با فطرت انسانی و برگرفته از وحی الهی است، تعریف می‌کنند. بنابراین، حراست و حفاظت از هویت اسلامی مسلمانان، ضرورت پاسداری از نظام ارزشی و اخلاقی مسلمانان وظیفه مشترک تمام اندیشمندان مسلمان است. پاسداری از هویت اسلامی رسالت و وظیفه همه عالمان دینی و امت‌اسلامی است. برجسته ساختن و زنده نگهداشتن هویت اسلامی به مفهوم نفی ایده‌ها و باورهای فرهنگی مغایر با ارزشهای اسلامی است. بنابراین، تحکیم هویت اسلامی به عنوان هویت جمعی مسلمانان گام عملی و اساسی در راستای تحقق عینی امت واحده اسلامی است.
3- تقویت و گسترش مشترکات اسلامی و تاکید بر سرنوشت مشترک امت‌اسلامی
جهان اسلام بخش عظیمی از جغرافیای انسانی و سیاسی جهان را به خود اختصاص می‌دهد. در این جغرافیای بزرگ امت‌اسلامی دارای سرنوشت اجتماعی مشترک می‌باشد. از نظر معتقدات اسلامی، اهتمام به امور مسلمین و رسیدگی به وضعیت نا بسامان برادران و خواهران مسلمان در اکناف عالم، یکی از وظایف مسلمانان محسوب می‌گردد. زیرا این گفته پیامبر اسلام است که فرمود: «من اصبح ولم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم». بحکم این فرموده پیامبر اسلام، مسلمانان باید نسبت به وضعیت برادران دینی خویش احساس مسئولیت نموده و خود را در رنج و درد آنان شریک بدانند. گسترش و تقویت روحیه همدردی و هم سرنوشتی در نهایت زمینه‌های انسجام بیشتر و اتحاد عملی مسلمانان را فراهم می‌سازد.
4- تأکید بر تهدیدات مشترک
امروزه جهان اسلام و امت‌اسلامی با تهدیدات مشترک سیاسی، اقتصادی و فرهنگی رو برو هستند. تهدید فرهنگی که معتقدات دینی مسلمانان را به چالش می‌طلبد، از مهم‌ترین تهدیدات جهان کنونی است که کلیت اندیشه و تفکر اسلامی را به مبارزه می‌طلبد. این تهدیدات از مرزهای جغرافیایی، ملی، مذهبی و قومی عبور نموده و هویت مشترک امت‌اسلامی را که همانا دینداری و پایبندی به نظام ارزشی اسلام است، زیر سؤال می‌برد. توجه دادن مسلمانان، نویسندگان و عالمان دینی به این خطر و تهدید مشترک، آنان را از رفتن به سوی اختلاف‌های جزئی برحذر داشته و متوجه دفاع دسته‌جمعی و مشترک از کلیت نظام اسلامی ومعقدات دینی می‌سازد. چه کسی می‌تواند بپذیرد که در جهان کنونی هجمه‌های فرهنگی و اعتقادی اصل ایمان دینی و دین‌باوری را تخریب می نماید، اما وی همچنان درگیر مطرح ساختن تفاوت نظرهای جزئی فقهی فقیهان اسلامی باشد؟ به طور منطقی آنگاه که کلیت نظام دینی و دینداری به چالش کشیده می‌شود، دلمشغولی عالمان دینی به طرح مسایل مذهبی و جزئی دور از صواب خواهد بود. بنابراین، اندیشمندان مسلمان وظیفه دارند تا در راستای حراست از دینداری و ایمان باوری بعنوان هدف مشترک در سنگر واحدی بنام حراست از دینداری قرارگیرند. این امر نیز به نوبه خود تمثیل عینی اخوت و برادری اسلامی خواهد بود.
5. برگزاری کنفرانس‌های علمی مشترک از سوی عالمان و روشنفکران دینی
بدون تردید تعامل فکری و تضارب آراء میان اندیشمندان مسلمان شیعه و سنی یکی از عوامل دوری آنان وگاه ایجاد ذهنیت‌های منفی در میان آنان و بالتبع امت‌اسلامی است. بدین منظور، برگزاری نشست‌های علمی مشترک که عالمان شیعه وسنی درکنار هم به طرح دیدگاه ها و نقطه نظرات اسلامی و دینی بپردازند، نقش مهمی را در ایجاد وحدت اسلامی و تقریب بین مذاهب‌اسلامی خواهد داشت. درک درست از نقطه نظرات فقهی و دینی عالمان مسلمان شعیه و سنی از همدیگر در نهایت به گسترش نقاط اشتراک و کم‌رنگ گردیدن تفاوت‌های جزئی در مسایل فقهی کمک نموده و زمینه‌های تحقق عملی اخوت اسلامی را فراهم می‌سازد.
6. جلوگیری از تبلیغات منفی مذهبی
جهان اسلام تجربیات تلخ و ناگواری از برخورد تکفیری و افراطی در میان مذاهب‌اسلامی ازسوی برخی از افراد و حلقات به نام مذهب خاص را تجربه نموده است. امروزه نیز در برخی از بلاد اسلامی هنوز هستند کسانی که بنام شیعه و سنی و یا دیگرفرق اسلامی با دیدگاه انحصاری و غیرقابل انعطاف به تبلیغ منفی علیه دیگران می‌پردازند. جلوگیری از تبلیغات منفی علیه مذاهب‌اسلامی یکی از راهکارهای اساسی تقریب بین مذاهب‌اسلامی است. این وظیفه خطیر عالمان دینی است که از انجام چینن برخوردهای سبک و منافی با مصالح علیای امت‌اسلامی جلوگیری نمایند. با تلخی باید یادآورشد که درمیان تشیع و تسنن، پیشگام این گونه حرکت‌های منفی و غیرمنطقی عده ای ازملاهای بی سواد ویاکم سوادی هستندکه به سادگی در دام طرفندهای سیاست بازان قرارگرفته و به خیال خدمت به مذهب دین اسلام خیانت و جفا می‌نمایند. پیروان مذاهب‌اسلامی حق دارند به طور آزادانه از آموزه‌ها و تعالیم مذهبی خویش تبلیغ نمایند. امانه منطق اسلامی و نه مصلحت جهان اسلامی و نه اصل اخوت و برادری به هیچکس اجازه نمی‌دهد که از تبلیغات منفی علیه سایر مذاهب‌اسلامی استفاده نمایند. جلوگیری از برخوردهای متعصّبانه که نه به نفع مذهب است و نه به نفع دین اسلام، از وظایف مهم علمای اسلامی بوده و گام مهمی در راستای تحقق اخوت اسلامی است.
7.تاکید بر اصل احترام به تفاوت نظرهای فقهی
زندگی علمی و اجتماعی رهبران اسلامی الگوی کارآمد و ارزشمند از تعامل اجتماعی است. رهبران مذاهب‌اسلامی اگر دراجتهادات فقهی باهم اختلاف نظر نمی‌داشتند، شاید فقه اسلامی امروزه از بالندگی و پویایی‌ای که دارد برخوردار نمی بود. آنان با در نظرداشت اصل محوریت قرآن و سنت، اختلاف در روش‌های اجتهادی و نظریات فقهی را با دیده قدر نگریسته و نظریات مخالف را با دید احترام می‌نگریستند. اگر امروزه امت‌اسلامی و عالمان مسلمان در موارد اختلاف نظر فقهی، بر نظریات همدیگر اصل احترام متقابل و معذوریت شرعی را موردتوجه قرار دهند، به یقین تفاوت نظر فقهی نه تنها مانع اخوت و برادری آنان نخواهد شد، بلکه زمینه‌های رشد و تعالی فقه اسلامی را نیز فراهم خواهد ساخت.