با بررسی و مطالعه بر آموزه های قرآنی و روایی، شخصیت هر فردی درواقع همان اندیشه و نیت اوست. 

بر اساس آموزه اسلام اگر فکرمان خدایی، رضایتمندی خدا، توأم با خیرخواهی، عدالت، صفا، مهربانی و خلوص گردید، قطعا به تبع آن خودمان و شخصیت ما و رفتار ما نیز رنگ و بوی حقیقت و صبغه الهی به خود خواهد گرفت.

اگر اندیشه ما و نیت ما خوب و الهی شد، در دنیا و آخرت نیز با خوبان و اولیاء الهی خواهیم بود. چنانچه خدای ناکرده اندیشه و نیت ما بد و شیطانی شد، در دنیا و آخرت با بدان و اولیای شیطان خواهیم بود.

فراموش نکنیم کسی که به خاطر خدا زندگی کند خدا برای او گره ‌گشایی می‌ کند، هر جایی در زندگی، کار لنگ شد به خاطر این است که کار به خاطر خداوند نبوده و نیست، چرا که یقین داشته باشید به آیات قرآن: وَ مَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجًا، وَ یَرزُقهُ مِن حَیثُ لایَحتَسِب (طلاق، ۲)

داشتن حسن ظن به خدا

در حدیث قدسی آمده است که: من بر طبق ظن و گمان بنده مؤمن خود رفتار می کنم، اگر حسن ظن داشته باشد، همان گمانش را محقق می سازم و اگر هم سوء ظن داشته باشد مطابق گمانش با او رفتار می کنم. (المیزان، ج ۱۷، ص ۵۸۶)

از متن روایات بدست می آید «حسن ظن» به خدای متعال نتایج و آثار ارزشمندی از جنبه فردی و اجتماعی (روان شناختی و جامعه شناختی) درپی دارد که خلاصه اش به قرار زیراست:

۱) حسرت کشیدن ها از بین می رود.

۲) حسادت ها نسبت به هم ریشه کن خواهد شد.

۳) خرسندی و خشنودی برای فرد به ارمغان می آورد.

۴) احساس واقعی بی نیازی از مردم پیدا می شود.

۵) غم و غصه و اندوه زائل می شود. به عبارت دیگر ریشه افسردگی را که از بیماریهای شایع دوران معاصر است از بنیان برمی اندازد.

۶) موجب قبول شدن طاعات نزد خداوند خواهد بود.

۷) وقتی به خدا خوش بین شدی، خوش باوری و حسن ظن به مردم نیز پیدا می شود.

پیامبر (صلی الله و علیه وآله و سلم) مي فرمايند: هیچ مؤمنی به قضای الهی تن ندهد جز اینکه خدا بهترین تقدیر را برای او رقم می زند. رضایت به قضا و قدر ناخوشایند از بالاترین درجات یقین است (آیة الله مشکینی، ازدواج دراسلام، ص ۱۴۶۶)

داشتن حسن ظن به مردم

دین به ما می آموزد که نسبت به مردم خوش بین باشیم و از هرگونه بدگمانی و سوءظن بپرهیزیم. به عبارت دیگر برای هر یک از رفتار برادران و خواهران دینی خود، ده ها توجیه و تفسیر می توان ارائه کرد. ما مسئولیت داریم که بهترین تفسیر و تحلیل و ارزیابی را از آن رفتارها بنماییم. در صورت تکرار این شیوه (یعنی تفسیر نیکو و پسندیده از رفتار دیگران) ذهنیت ما خوب و مثبت شده و نسبت به مردم احساس خوبی خواهیم داشت.

در اینجا به بعضی از آیات و روایات اشاره می كنيم: سوره نور آیه ۱۲ مؤمنان باید نسبت به یکدیگر حسن ظن داشته باشند و درباره آن هم نباید بدون علم (و فقط با تکیه بر شایعه، تهمت، دروغ، حدس و گمان، توجیهات نادرست) سخن بگویند؛ زیرا مؤمنان به خاطر ایمان همانند شخص واحدی هستند. به طوری که تهمت به یکی از آنان، تهمت به دیگران تلقی می شود. (تفسیر المیزان، ج ۱۵، ص ۱۳۰)

علی (علیه السلام) فرموده اند: هر کس حسن ظن داشته باشد، نیت و فکرش نیز خوب می شود. (غررالحکم، ج۲، ص ۶۵)

البته حسن ظن نسبت به باطن و رفتارهای فردی اشخاص داریم. اما درباره عملکرد ظاهری آنها و مسائل اجتماعی، با ملاک های قانونی و ظاهری در دنیا قضاوت می کنیم. مانند برخورد با دزدی.

باور کنيم که دیگران بهتر و بالاتر از ما هستند

براساس تربیت اسلامی هرگونه «ادعا» در برابر خداوند و در برابر اولیای الهی و مؤمنان و در برابر سایر مردم گناه بزرگ و از حالات ویران کننده محسوب می شود. در کتابهای اخلاقی از این حالت و صفت چیزی نزدیک به «عجب» و خودپسندی و یا  خودبینی تعبیر می شود. از منظر قرآن هرگونه تعریف از خود ممنوع است و به ما دستور می دهد که از خود تمجید و تعریف و ستایش ننمایید. (نجم، ۳۲) لذا به هیچ نحوی نباید «مدعی» شد. چه در دل و چه در گفتار و چه در کردار.

علتش این است که همه توفیق ها و خیرها و همه کمالات از عنایت و رحمت و لطف خدای مهربان است. در قرآن صریحاً می گوید که هر چه خوبی به تو می رسد از ناحیه خداست.(نساء ۷۹) اگر فضل و رحمت خدا نبود هرگز هیچ یک از شما پاکیزه و تزکیه نمی شدید و این خداست که هر کس را بخواهد پاکیزه می کند. (نور ۲۱)

در جای دیگری از قرآن می خوانیم که، پس از اینکه همه زنان دربار مصر به گناه خود اعتراف نمودند و حضرت یوسف (علیه السلام) را به پاکی ستودند و به او احسنت گفتند، حضرت فرمود: من هرگز نفس خود را تبرئه نمی کنم چرا که نفس قطعا به سوی بدی فرمان می دهد مگر کسی را که خدا به او رحم کند. (یوسف ۵۳) در آیه دیگری می خوانیم: ای پیامبر(صلی الله و علیه وآله و سلم) مردم بر تو منت می گذارند که مسلمان شده اند بگو به آنها که به خاطر مسلمان شدن بر من منت مگذارید که در واقع خداوند است که شما را هدایت کرد و بر شما منت می گذارد. (حجرات۱۷)

کلام آخر

به امید آنکه با تمرینات و رهنمودهایی که از آیات و روایات به دست ما رسیده بتوانیم نیت هایمان را به سمت و سوی خوبی ها و حسن ظن ها اصلاح کنیم تا ان شاء الله از پیامدهای مثبت آن در دنیا و آخرت بهره مند شویم ...