Print this page

فلسفه حج در بیان حضرت علی (ع): حج بیت الله الحرام عصاره اسلام است

امتیاز بدهید
(0 امتیاز)
فلسفه حج در بیان حضرت علی (ع): حج بیت الله الحرام عصاره اسلام است

امیرالمومنان، علی بن ابی طالب (علیه السلام) آیت کبرای خداوند، اسم اعظم و کارشناس اعلای آدم و عالم و دین خداست؛ همو با هندسه تفصیلی عالَم، آدم و دین آشناست و منبع معصوم و کامل شناسایی حقایق جهان، انسان و معارف دینی است. از این رو برای آگاهی از اسرار و معارف حج، به بررسی سخنان ایشان در نهج البلاغه پرداخته می شود. در ذیل برخی از نکاتی که در زمینه حج قابل تأمل است بیان خواهد شد.

فریضه جهت بخش و جامع

امام (علیه السلام) در خطبه نخست نهج البلاغه که سخن از خلقت آسمان و زمین، آدم و اهمیت قرآن است، در فرازی به حج می پردازند که پیام ویژه آن می تواند این باشد که حج بیت الله الحرام عصاره اسلام و دربرگیرنده مسائل مهم فردی، اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و سیاسی این دینِ خاتم است. از همین رو حضرت در آغازین خطبه خود سخن از وجوب حج به میان آورده و با تعابیر گویا و دقیق، مسلمانان جهان را به انجام این فریضه بزرگ تشویق می کنند:وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ ... .

و خداوند حج خانه محترمش را بر شما واجب کرد، همان خانه ای که آن را برای مردم قبله قرار داد.

فروتنی در برابر عظمت خداوند

انسان به دلیل بهره مندی از مواهب فراوان زندگی و سرگرمی با زن و فرزند، اموال و مقامات مناصبِ دنیایی، از هویتِ واقعی خود غافل شده و ابراز استغنا و استکبار می کند. خداوند متعال با تشریع بسیاری از عبادات و مناسک، به ویژه فریضه بزرگ حج، به تربیت انسان می پردازد و او را با مناسک و عباداتی که حاوی نشانه های تواضع و فروتنی است، پرورش می دهد.

اعمالی مانند احرام و کندن تمام لباس و زر و زیور و قناعت کردن به دو تکه پارچه احرام، طواف خانه خدا، سعی و صفا و مروه و وقوف در بیابان عرفات، مشعر و منا و تراشیدن موی سر و ذبح قربانی و ... همه و همه آموزنده تواضع و فروتنی در برابر عظمت پروردگارند و به راستی بت های غرور و تکبر و نخوت را در درون کعبه جان انسان در هم می شکند. به همین دلیل امام علی (علیه السلام) می فرمایند: ... وَ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ ... .1 ... خداوند سبحان، حج را علامت فروتنی آن ها در برابر عظمتش و نشانه ای از اعترافشان برای عزتش قرار داد ... .

فلسفه وجود سختی در حج

خداوند حج را با انواع سختی ها قرین نموده است. دوری راه، نامناسب بودن جو و مکان، طولانی بودن فرائض، وجوب اعمالی خاص با شرایطی ویژه و... از دشواری هایی هستند که آدمی با آن در ایام حج روبه روست. اما این همه، نه تنها شوق مسلمین به انجام این فریضه را کم نمی کند بلکه روز به روز بر مشتاقان آن افزوده خواهد شد.امام علی (علیه السلام) در بیانی بسیار زیبا و دلنشین فلسفه وجوب این دشواری ها را این گونه بیان می دارند:آیا مشاهده نمی کنید که همانا خداوند سبحان، انسان های پیشین از آدم (علیه السّلام) تا آیندگان این جهان را با سنگ هایی در مکّه آزمایش کرد که نه زیان می رسانند و نه نفعی دارند، نه می بینند و نه می شنوند؟ این سنگ ها را خانه محترم خود قرار داده و آن را عامل پایداری مردم گردانید. سپس کعبه را در سنگلاخ ترین مکان ها، بی گیاه ترین زمین ها و کم فاصله ترین درّه ها، در میان کوه های خشن، سنگریزه های فراوان و چشمه های کم آب و آبادی های از هم دور قرار داد.

سپس آدم (علیه السلام) و فرزندانش را فرمان داد که به سوی کعبه برگردند و آن را مرکز اجتماع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانند، تا مردم با عشق قلب ها، به سرعت از میان فلات و دشت های دور و از درون شهرها، روستاها، درّه های عمیق و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکّه روی آورند، شانه های خود را بجنبانند و گرداگرد کعبه لا اله الا اللّه بر زبان جاری سازند و در اطراف خانه طواف کنند و با موهای آشفته و بدن های پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس های خود را که نشانه شخصیّت هر فرد است درآورند و با اصلاح کردن موهای سر، قیافه خود را تغییر دهند که آزمونی بزرگ و امتحانی سخت و آزمایشی آشکار است برای پاکسازی و خالص شدن، که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.

اگر خداوند خانه محترمش و مکان های انجام مراسم حج را، در میان باغ ها و نهرها و سرزمین های سبز و هموار و پردرخت و میوه، مناطقی آباد و دارای خانه ها و کاخ های بسیار و آبادی های به هم پیوسته، در میان گندمزارها و باغات خرّم و پر از گل و گیاه، دارای مناظری زیبا و پر آب، در وسط باغستانی شادی آفرین و جادّه های آباد قرار می داد، به همان اندازه که آزمایش ساده بود، پاداش نیز سبک تر می شد. اگر پایه ها و بنیان کعبه و سنگ هایی که در ساختمان آن به کار رفته از زمرّد سبز و یاقوت سرخ و دارای نور و روشنایی بود، دل ها دیرتر به شک و تردید می رسیدند و تلاش شیطان بر قلب ها کمتر اثر می گذاشت و وسوسه های پنهانی او در مردم کارگر نبود.

در صورتی که خداوند بندگان خود را با انواع سختی ها می آزماید و با مشکلات زیاد به عبادت می خواند و به اقسام گرفتاری ها مبتلا می سازد، تا کبر و خودپسندی را از دل هایشان خارج کند و به جای آن فروتنی آورد و درهای فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید و وسایل عفو و بخشش را به آسانی در اختیارشان گذارد.شیطان همواره سعی در تشکیک در قلوب اهل ایمان دارد؛ از آنجا که خانه خدا نیز برای امتحان و آزمایش بندگان بنا شده است، این وسیله امتحان می بایست هر چه ممکن است موثر و فعالیت در اطراف خانه توحید بیش از سایر نقاط باشد، تا آنان که ایمانشان ضعیف و دنباله رو شیطان هستند و خدا را فراموش می کنند، از اهل ایمان راستین جدا گردند. اما در این حرم امن، چنان روح توحید حاکم می گردد و لطف و رحمت خداوند متبلور می شود که شیطان را عاجز می کند. به گونه ای که از نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) منقول است که: هیچ روزی شیطان کوچک تر، خردتر، زبون تر و خشمگین تر از روز عرفه دیده نشده است.

و این نیست مگر به این جهت که مهربانی و گذشت و آمرزش خدا، گناهان بزرگ را مورد عفو و غفران قرار می دهد.از این روست که امام علی (علیه السلام) در مضرات ترک حج می فرمایند: وَالله الله فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ، لاَ تُخَلُّوهُ مَا بَقِیتُمْ، فَإنَّهُ إنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا.2خدا را، خدا را، درباره خانه پروردگارتان، تا هستید آن را خالی مگذارید؛ زیرا اگر کعبه خلوت شود، مهلت داده نمی شوید. نامه 47 نهج البلاغه وصیّتنامه بسیار مهمّ حضرت است که ایشان پس از ضربت خوردن از شقی ترین مردم، در ماه رمضان سال 40 هـ.ق در بستر شهادت به امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) بیان فرمودند. در جمله فوق که قسمتی از وصیتنامه و سفارش به خانه خدا و حج می باشد، امام (علیه السلام) از آثار مهمّ ترک حج و تضعیف این مراسم را، از میان رفتن پشتیبان و غلبه دشمن درونی و بیرونی می داند.

نتیجه

حج از مهم ترین فرائضی است که بر مسلمین قرار داده شده است. ائمه(علیهم السلام) به طرق گوناگون بر اهمیت و جایگاه آن تأکید داشته اند و در این میان نهج البلاغه مستثنا نیست. کلمات و سخنان فراوانی از مولا علی(علیه السلام) در نهج البلاغه گزارش شده است که اهمیت و ضرورت این فریضه را در اسلام بیان می دارد. ایشان حج را وسیله ای برای آزمون بندگی و عبودیت دانسته تا مردم فروتنی و تواضع خویش را بر خداوند سبحان به اثبات رسانند.اکنون که در هنگامه ایام حج قرار گرفته ایم امید حاجیان محترم قدر لحظه لحظه این سفر معنوی را دانسته و ره توشه ای نیکو برای خود و هم وطنانشان به ارمغان آوردند. حجکم مقبول، سعیکم مشکور.

پی نوشتها: [1]. نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص 45. 2. نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص 421.

خوانده شده 1598 مرتبه