این اتحاد و یکپارچگی همواره تهدیدی بزرگ برای دشمنان اسلام بوده است، به همین دلیل از دیرباز دشمنان، به دنبال ایجاد تفرقه و بدبینی بین مسلمانان بوده اند. در واقع می توان گفت تفرقه بین مسلمانان تهدیدی بزرگ تر از اختلافات مذهبی به شمار می آید.
خداوند در سوره آل عمران آیه 103 تفرقه بین مسلمین را به مانند حفره از آتش می داند و می فرماید:« وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ ؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام، و هر گونه وسیله وحدت)، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او، برادر شدید و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد شاید پذیرای هدایت شوید.»
حج به عنوان یکی از واجباتی که نقش به سزایی در تحقق وحدت اسلامی دارد، موجب می گردد که همه مسلمانان از نقاط مختلف دنیا با رنگ های و زبان های گوناگون در زمان و مکان مشخصی برای طواف خانه خدا گرد هم آیند و از تفرقه و جدایی دوری گزینند.
این مرکز اجتماع و اتحاد مسلمین، منافع فراوانی نیز به همراه دارد که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می شود.
تحکیم برادری
اولین و مهمترین مزیت حج، رفع اختلافات دینی و مذهبی و ایجاد تفاهم بین مسلمانان است. تمامی مسلمانانی که استطاعت مالی دارند از تمامی نقاط جهان گرد خانه کعبه جمع می شوند و دست اتحاد و برادری به سوی یکدیگر دراز می نمایند و در پرتو آن، مشکلات یکدیگر را حل می کنند.
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ همه مؤمنان، چه آنان که با یکدیگر در ستیزند و چه غیر آنان ـ جز این نیستند که با یکدیگر برادرند، پس بر شما فرض است که میان آن دو گروه از برادرانتان که با یکدیگر در ستیزند صلح و سازش برقرار کنید و همگان تقواى الهى را رعایت کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.» (آیه 10 سوره حجرات)
آشنایی و شناخت
یکی از عوامل اختلاف و تفرقه، عدم شناخت و آشنایی بین مردم است. امام جعفر صادق(ع) می فرمایند: «خداوند در حج وسیلة اجتماع مردم مشرق و مغرب را فراهم آورده تا همدیگر را بشناسند و تفاهم کنند». در زمان حج گروه ها و اقشار مسلمان از جای جای دنیا همزمان با هم لبیک می گویند و مناسک حج را به جا می آورند. این همراهی باعث آشنایی با افکار و عقاید یکدیگر می شود و در نتیجه، همبستگی آنان بیشتر شود.
وحدت کلمه
تمامی مسلمانان به خدای واحد ایمان دارند و او را می پرستند، به کتاب قرآن اعتقاد دارند، حضرت رسول(ص) را به عنوان خاتم انبیا قبول دارند و از او پیروی می کنند و به سمت یک قبله نماز می خوانند. این چنین وحدتی به طور قطع ملت ها را متراکم تر و قلب ها را به هم نزدیک تر می‌کند.
پیامبر گرامی اسلام در اشاره به این موضوع در خطبه معروف حجه الوداع می فرمایند: «اهل ایمان با هم برادرند، خون های آنها ارزش مساوی دارند. پیمان کوچکترین فردشان در حکم پیمان عموم مسلمین است همه با هم در حکم یک دست و قدرت واحد در مقابل بیگانه اند.»
حضرت امام خمینی(ره) نیز در این باره فرمودند: «بر همه ما اقشار ملت، در هر مقامی که هستیم، واجب است، واجب الهی است که با هم پیوسته باشیم.»
امنیت اجتماعی
یکی از مواردی که در ایام حج توسط حج گذاران باید رعایت شود این است که هیچ کس حق تعرض به دیگران حتی حیوانات را ندارد.
«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعَاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم! و (برای تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان، پاک و پاکیزه کنید.» (آیه 125 سوره بقره)
مساوات اجتماعی
یکی دیگر از نکات قابل توجه در این رویداد بزرگ این است که زندگی اکثر زائرین نزدیک به هم است، لباس هایشان یکسان و مکان ها و غذاها شبیه به هم می‌باشند. برتری های نژادی و قومیتی، ثروت و مقام لغو می شود و تنها ملاک برتری، تقوا شناخته می شود و این شاهد بر مساوات اجتماعی در ایام حج است.
حضرت محمد در خطبه حجه الوداع فرمودند: «ای مردم! پروردگار همة شما یکی است و پدر همة شما یکی است؛ همه از آدم هستید و آدم از خاک است؛ عرب را بر عجم فضیلتی نیست مگر به ملاک تقوا.»
به امید آن که مراسم هر ساله حج فرصتی باشد برای آن که مردم به یاد توصیه های پیامبر عظیم الشان بیفتند، راه جدایی و تفرقه در پیش نگیرند، دست یکدیگر را به عنوان دوستی و برادری بفشارند و عهد و پیمان های معنوی و مادی با هم را برقرار کنند.