همزمان با ایام حج ابراهیمی و اعزام حجاج بیت‌الله‌الحرام به سرزمین وحی، چکیده و گلچینی از بیانات رهبر معظم انقلاب را در خصوص حج تقدیم می کنیم.
*حجِ امروزِ ما با حجى که آرزوى ماست، انصافاً هنوز خیلى فاصله دارد.
*کسانى که به حج مىروند و مىآیند واقعاً باید مثل کسانى باشند که «یوم ولدته امّه»؛ پاکیزه ى پاکیزه شده باشند.
*حج یک آبشار جارى و یک شط عظیم شستشوى معنوى و روحى است.
*حج برترین جایگاه برائت از مشرکین شناخته شده است.
*حج مظهر توحید، و کعبه خانه ى توحید است.
*حج مى تواند دلبستگی هاى اسارت آفرین را از دلها بشوید.
*حج مى تواند روح توحید را در دلها زنده کند.
*فریاد برائت مسلمانان در حج، فریاد برائت از استکبار جهانى است.
*حج یک واجب استثنایى و یک مراسم عجیب و پُر رمز و راز است.
*حج، یک حرکت عبادى خالصِ عمیق - خضوع، خشوع، ذکر، عبادت، تضرع و توسل - و با حالت اجتماع است. در کنار هم قرار دادن این دو چیز، مسئله را خیلى پُرمعنا مىکند.
*حج و اجتماع عظیم بر گرد خانه ى توحید، باید مظاهر شرک را نفى کند.
معرفت، نخستین هدیه حج
اگر چه برکات حج، همه جنبههاى حیات بشرى را فرا مىگیرد و این باران رحمت بىدریغ، از خلوت دل و اندیشه آدمى تا عرصه سیاست و اجتماع و قدرت ملّى مسلمانان و تعاون میان ملت‌هاى مسلمان را، بارور و سرزنده و برخوردار از شور زندگى مىسازد، لیکن شاید بتوان گفت که کلید این همه، «معرفت» است؛ و نخستین هدیه حج به کسى که مایل است چشم خود را به حقایق بگشاید و از نیروى خدادادهى «فهم پدیدهها» بهره بگیرد، همان معرفت و شناخت منحصر به فردى است که عادتاً جز در حج، در اختیار خیل عظیم مسلمانان قرار نمىگیرد، و هیچ پدیده دینى دیگرى نمىتواند مجموعه شناخت‌هایى را که در مراسم حج، قابل وصول است، یک جا در اختیار امت اسلامى قرار دهد.
شکرگزاری نعمت حج
اکنون که موسم حج فرا رسیده و نغمه لبیک برآمده از دل‌هاى مشتاق، فضاى حریم امن الهى را انباشته است و ملت‌هاى مسلمان، از آفاق گسترده جهان، به میعاد ذکر و استغفار و قیام و اتحاد شتافته، و برادران مهجور، به یکدیگر رسیده اند، جبهه سپاس و خضوع به ساحت خداى عزیز و حکیم سوده، حمدى به عظمت صفات حسنى و شکرى به وسعت دریاى رحمت حق، نثار حریم حضرت احدیت مى کنم، که یک بار دیگر به مسلمین مشتاق، توفیق این فریضه را عطا فرمود، و یک بار دیگر پرچم عزت و عظمت را بر فراز سر مسلمانان در خانه امن خود برافراشت و یک بار دیگر حجاج ایرانى را بر این سفره رحمت و عظمت نشانید. زبان و قلم از توصیف و تقدیر این نعمت بزرگ، قاصر است، خدا کند که نور معرفت بر دل‌هاى روشن شما حج گزاران بتابد و حقیقت، بىواسطه ى حرف و گفت، در جان مشتاق شما متجلى گردد.
نکته مهمى که اینجانب مىخواهم به شما برادران و خواهران از هر کشور و ملت که هستید بگویم این است که حج، نعمتى الهى است که بر نسل‌هاى مسلمان ارزانى شده است. قدردانى و شکرگزارى، آن را زیاد مىکند و ناسپاسى و قدر ناشناسى، آن را از مسلمین مىگیرد که این همان عذاب شدید الهى است که: «و لئن کفرتم انّ عذابى لشدید.»
گرفته شدنِ حج به این نیست که از مسلمانان کسى به حج نرود، بل به این است که مسلمانان از منافع بىشمار آن محروم بمانند و زیاد شدن آن به این نیست که هر سال گروه‌هاى بیشترى حج کنند، بل به این است که از منافع آن بهره مند شوند که: «لیشهدوا منافع لهم.» خوب است به درستى بیندیشیم.
مرهم دل‌های خسته و مجروح
حج باید بر دل‌های خسته و مجروح مسلمین مرهم نهاده و راه رشد و صلاح را ـ که همانا اتحاد و همبستگی ملت‌های مسلمان و عزم راسخ آنان بر مقابله و مبارزه با اردوگاه استکبار و جهانخواران و غارتگران ثروت‌های مادی و معنوی مسلمین است به آنان نشان دهد.
نزدیک سازی حج به روح و حقیقت آن
حج را هر چه بتوانید، به معنی و روح و حقیقت آن نزدیک کنید و بدانید که هر کس حج را از هویت سیاسی آن جدا کند، یا جاهل است و یا مغرض؛ و خداوند نخواهد گذشت از آنان که برای رسیدن به هدف‌های ناپاک و حقیر خود، آماده‌اند که بزرگترین حربه امت اسلامی در برابر جهان کفر و استکبار را از او بگیرند و حج زندگی‌ساز و شورآفرین را، به عبادتی فردی و سطحی همراه با سیاحت و تجارت بدل کنند.
زنده سازی روح توحید
حج می‌تواند روح توحید را در دلها زنده کند، تکه پاره‌های امت بزرگ اسلامی را به هم وصل کند، عظمت مسلمین را به آنان برگرداند و آنان را از حقارت و احساس ذلتی که بر ایشان تحمیل کرده‌اند، نجات دهد. حج می‌تواند دردهای مسلمین را به علاج نزدیک کند و بزرگترین درد آنان را ـ که سلطه فرهنگی و اقتصادی و سیاسی کفر و استکبار است‌ـ درمان نماید.
حج می‌تواند دلبستگی‌های اسارت‌آفرین را از دلها بشوید و در مقابل، ارتباط با خدا و با بندگان خدا را در فرد و جمع مسلمانان تقویت نمایند.
مظهر معنویت، وحدت و برائت
حج از یک طرف مظهر معنویت است - ارتباط با خدا، آشنا شدن دل با آیات الهى و نزدیک شدن هرچه بیشتر انسان به خدا از یک طرف، مظهر وحدت است - یکپارچگى امّت اسلام، برداشتن دیوارها و حجاب‌ها و پُر کردن درّهها و شکاف‌هایى که یا به دست دشمن، یا به وسیله تعصّبات و اوهام به وجود آمده است، و نیز ایجاد قدمى به سوى امّت واحده اسلامى است - و از طرف دیگر مظهر برائت از دشمنان خدا، برائت از مشرکین و ایادى شرک و کفر است. اگر انشاءاللَّه این سه جهت در حج متجسّد و مجسّم شود، حج فایده خود را بخشیده است. اوّل، شما و حاجى هستید که از حج بهره مىبرید. در مرتبه دوم، دنیاى اسلام و جامعه اسلامى و امّت اسلامى است که این بهره را مىبرد. یکى از خصوصیات حج این است که فضا را معنوى مىکند. الان فضاى کشور به برکت نزدیکى ایام حج و با رفتن حُجّاج، در شرف معنوی‌تر شدن است. وقتى حُجّاج برمىگردند، باز بارى از معنویت با خود مىآورند؛ یعنى سوغات روحیه و معنویت. هر وقت سخن از حجّ است، معنویت پراکنده مىشود. باید این طور باشد.
طواف، مظهر ارادت انسان به مرکز عالم وجود
در تعالیم اسلام نکته اى وجود دارد که خوب است برادران و خواهران به آن توجّه کنند. اسلام با سنّت‌هایى که از قبل از اسلام باقى مانده است، دو نوع رفتار مىکند. اوّلاً بعضى سنّت‌هاى غلط را به کلّى از بین مىبرد و نابود مىکند؛ چون سنّت‌هاى درستى نیست. مثل این که عرب‌ها قبل از اسلام، دختران خودشان را نگه نمىداشتند، یا بیشترِ ملت‌هاى غیرمسلمان، جنس زن را تحقیر و اهانت مىکردند! اسلام این سنّت را به کلّى از بین برد؛ چون به کلّى غلط بود.
ثانیاً اسلام بعضى از سنّت‌ها را از بین نبرده است. کالبد سنّت را نگه داشته و محتوا و روح آن را عوض کرده است؛ مثل بسیارى از اعمال و مراسم حج. این طوافى را که ملاحظه مىکنید، قبل از اسلام هم بود؛ منتها محتواى طواف، محتواى شرک بود! اسلام آمد و این عمل را از محتواى شرک آلود، خالى و از محتواى توحید پُر کرد. طواف در آن زمان، مظهر گرایش انسان به آلهه و اربابِ ادّعایى و پندارى بود؛ آن را تغییر داد و مظهر ارادت انسان به مرکز عالم وجود - یعنى حضرت حق متعال و وجود مقدّس پروردگار - قرار داد. ظاهر را نگه داشت و باطن را عوض کرد.
تدبّر در حج
تدبّر در حجّ، عامل معجزه آسایى در گسترش این اندیشه در میان همه مسلمانان است، به علاوه چهارراه عظیمى براى تبادل اطلاعات ملت‌ها از شرق و غرب و شمال و جنوب جهان اسلام است. من به همه برادران و خواهران مسلمان که در محشر عظیم حج گرد آمدهاند متواضعانه توصیه مىکنم که در حج تدبر کنند و آن دو نکته اصلى را یعنى دل سپردن به خدا و نزدیک کردن خود به ذات مقدس الهى در اندیشه و عمل با عبودیت خالص و حقیقى از یک سو و اجتناب و برحذر بودن از شیطان‌ها و دشمنان راه و جهت الهى از سوى دیگر، براى خود تأمین کنند و با روحى مجهّز به تقوا و دلى سرشار از اعتماد به خدا و روحى لبریز از امید به آینده امت اسلامى و تصمیمى راسخ در پیگیرى هدفهاى اسلام و به قصد حاکمیت یافتن معارف و قوانین و فرهنگ اسلامى بر جوامع مسلمان، به دیار خود باز گردند.
برکات حج
تقویت این احساس در فرد، که وى عضوى از پیکر بزرگ امت است و هدایت درست آن، باید بتواند بر همه آن ترفندهاى تفرقه ساز، غلبه کند؛ و ضمن این که هویت ملّى و فرقه یى را در بخش‌هاى گوناگون امت اسلامى پاس مىدارد، از فوایدى که در یک‌دلى و اتحاد است، همه این مجموعه بزرگ را بهره مند سازد و عزّت و اقتدار و خیر کثیرى را که در یکپارچگى امت اسلامى نهفته است، شامل همه اجزا و اعضاى آن کند.
طواف و سعى و نمازهاى جماعت و همه حرکات و سکنات دستجمعى در حج، این درس را به حج‌گزار مىرساند و آن را در اعماق وجود او نفوذ مىدهد.
شناخت نمونه و نمایى از آن امّت واحده، به معنى گامى عملى در راه تحقق آن آرزوى بزرگ - یعنى اتحاد اسلامى - و در نهایت سر برکشیدن قدرت واحده اسلامى در میدان سیاست جهانى است. دیدن توده هاى عظیم حج‌گزار از نقاط گوناگون عالم، و با زبان‌ها و رنگ‌ها و نژادهاى گوناگون، افق دید مسلمان را گسترش مىدهد و از مرزهاى شخصى و قومى و ملّى فراتر مىبرد، و وظیفه اسلامىِ رفتار برادرانه، وى را با آنان به تعارف و هم‌زبانى و همدلى مىکشاند، خبرهاى اختصاصى ملت‌ها را به سراسر جهان اسلام مىبَرَد و توطئه تبلیغاتى دشمن را که همیشه، و امروز بیش از هر زمان، دست اندرکار قلب حقیقت و دروغسازى و شایعه پراکنى است، خنثى مىکند و فاصله هاى مکانى و زبانى و پندارى را از میان برمىدارد. با تبیین موفقیت یک ملت، در دل ملت‌هاى دیگر، امید مىدمد و با تشریح تجربه یک کشور، کشورى دیگر را مجرّب مى سازد. احساس انزوا و تنهایى را از افراد و ملت‌ها مىزداید و ابّهت دشمن را در چشم آنان مىشکند، مصیبت‌هاى بزرگ یک کشور را براى دیگران شرح مىدهد و آنان را به فکر علاج آن مىافکند.
توقف حج‌گزاران در موسم حج در یک نقطه، و به خصوص وقوف در عرفات و مشعر و مَبیت در منى، همگى، زمینههاى مستعد این شناختِ کارساز و کارآمدند.
خط کلی حج
حج ابراهیمی و محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم) و حج علوی و حسینی (علیهماالسلام) آن است که در آن توجه به خدا و پناه بردن به حکومت و قدرت او، با پشت کردن به قدرت طواغیت و جباران همراه باشد. زمزمه مناجات سالار شهیدان و سید شباب اهل الجنه در عرفات، چه زیبا این هر دو را در یک سخن می‌سراید: "الهی انت کهفی حین تعیینی المذاهب فی سعتها... و انت مؤیدی بالنصر علی اعدائی و لولا نصرک ایای لکنت من المغلوبین ... یا من جعلت له الملوک نیرالمذله علی اعناقهم فهم من سطواته خائفون." و خطبه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در یوم‌الترویه که در آن نسخ مقررات جاهلیت و تحذیر از فریب شیطان برای وادار کردن بنی‌آدم به عبادت خود و حکم قاطع به پیوند برادری میان همه مسلمین را اعلام فرمود، خط کلی حج را معین می‌کند.
بررسی مسائل جهان اسلام
در حج باید مسایل جهان اسلام بررسی شود. بزرگترین مسأله عمومی مسلمین پس از لزوم آمادگی برای دفاع از اسلام و هویت جمعی مسلمین، مسأله‌ی ملت‌های زیر ستم و مبارزی است که دست طغیان و کفر و استکبار، آنان را مقهور و مظلوم ساخته و سخت‌ترین شرایط زندگی را بر آنان تحمیل کرده است.
