دوران امامت امام صادق علیه‌السلام همزمان با اوج‌گیری جدال‌های فکری و شکل‌گیری مذاهب متنوع در جهان اسلام، میدان آزمونی بود برای مبانی وحدت امت. آن حضرت با پذیرش شاگردانی از مکاتب گوناگون ــ از ابوحنیفه و مالک بن انس تا دانش‌پژوهان شیعه ــ دانشگاهی بی‌دیوار بنا کردند که علم در آن، بدون پیش‌شرط مذهبی آموزش داده می‌شد.
خانه ایشان محل رفت‌وآمد بزرگان اهل سنت و تکیه‌گاهی برای حل مشکلات اجتماعی و علمی آنان بود. امام با تأکید بر «ادب گفت‌وگو» و «جدال احسن»، مخالفان فکری را نه با طرد و تحقیر که با منطق و رحمت پاسخ می‌دادند.
از مهم‌ترین توصیه‌های ایشان، حضور فعال شیعیان در نماز جماعت و مراسم اجتماعی اهل سنت بود؛ اقدامی که فراتر از تقیه، نشانه احترام متقابل و حفظ اتحاد امت اسلامی شمرده می‌شد. بر پایه این سیره، امام صادق وحدت را نه در حذف تفاوت‌ها، بلکه در پذیرش تنوع در پرتو مشترکات الهی و اصول اخلاقی می‌دانستند و آن را نسخه استواری و پایداری امت اسلامی به‌شمار می‌آوردند.
امام صادق علیه‌السلام در شرایطی این مشی وحدت‌بخش را دنبال می‌کردند که حکومت‌های اموی و عباسی فضای سیاسی را به شدت امنیتی کرده بودند و هرگونه نزدیکی میان مذاهب می‌توانست با سوءظن قدرت‌ها روبه‌رو شود. با این وجود، ایشان با هوشمندی، مرزهای فکری و اخلاقی را حفظ و در عین حال از هر فرصتی برای ایجاد پیوند میان مسلمانان استفاده می‌کردند.
مناظرات علمی امام با اندیشمندان اهل سنت و حتی غیرمسلمانان، نمونه‌ای درخشان از مدیریت گفت‌وگو است. ایشان هیچ‌گاه وارد مجادلات شخصی نمی‌شدند و با تکیه بر مبانی قرآن و سنت نبوی، فضایی ایجاد می‌کردند که احترام، پیش‌فرض هر گفت‌وگو باشد. این روش باعث شد بسیاری از مخالفان فکری، نه‌تنها دیدگاه خصمانه خود را تعدیل کنند، بلکه به دایره دوستان و شاگردان حضرت بپیوندند.
امروز که جریان‌های تکفیری و افراط‌گرا، نام دین را برای تفرقه و خشونت مصادره می‌کنند، بازگشت به سیره امام صادق ضرورتی دوچندان یافته است. روش ایشان که بر پایه اخلاق، عقلانیت و مشارکت اجتماعی است، می‌تواند مسیر بازسازی اعتماد و نزدیکی میان امت اسلامی را روشن کند و در عین حال، مقاومت فرهنگی در برابر پروژه‌های تفرقه‌انداز دشمنان را تقویت کند.