۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۱ ه کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (ع) به قم تشریف فرما شدند که ۱۷ روز قبل از رحلت آن حضرت است.[۱]
آن حضرت با قدوم مبارک خود این شهر را متبرک گردانیدند، و به درخواست جناب موسی بن خزرج پسر سعد اشعری که از بزرگان قم بود، منزل او را منور نموده در آنجا نزول اجلال فرمودند. در همان مکان تشریف داشتند و زن‌های قم مخصوصاً علویات به خدمت آن حضرت می‌رسیدند و از وجود آن حضرت استفاده می‌کردند تا بعد از ۱۷ روز از دنیا رحلت فرمودند. عبادتگاه حضرت معروف به «ستیه» در میدان میر قم معروف است.[۲]
یک سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار ایشان، ادای رسالت زینبی و پیام ولایت، به همراه عده‌ای از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کردند و در هر شهر و محلی با استقبال مردم واقع شدند.
زمانی که کاروان حضرت به شهر ساوه رسیدند، عده‌ای از مخالفان اهل بیت که از پشتیبانی مأموران حکومت برخوردار بودند، سر راه ایشان را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند. در این نبرد همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت (س) معصومه را نیز مسموم کردند.
این بانوی بزرگوار بر اثر مسمومیت یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم بیمار شدند و چون دیگر امکان ادامه دادن راه به طرف خراسان میسر نبود، قصد رفتن به شهر قم را کردند.
بزرگان شهر قم وقتی از این خبر مسرت بخش مطلع شدند، به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالی که «موسی بن خزرج» بزرگ خاندان اشعری، زمام ناقه آن حضرت را به دوش می‌کشید و عده فراوانی از مردم پیاده و سواره گرداگرد کجاوه حضرت در حرکت بودند، به روایتی در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می‌شود، شتر آن حضرت در جلوی منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد.
آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر زندگی کردند و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بودند. محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور» هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
سرانجام در روز دهم ربیع الثانی و بنا بر قولی دوازدهم ربع الثانی سال ٢٠١ هجری پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادرشان، امام رضا(ع) روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان دیده از جهان فروبستند و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاندند.
مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محل فعلی که در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشییع کردند.
علت هجرت حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قم
حضرت معصومه(سلام الله علیها) با گروهی از همراهان (علویان)، به ظاهر برای زیارت امام رضا(علیه السلام) مدینه را به سوی خراسان ترک می کنند. یک سال از آخرین ملاقات با برادرشان گذشته و اینک پس از یک سال تحمّلِ رنجِ فراق برادر و جلب امام رضا(علیه السلام) به خراسان، قصد هجرت کرده اند.
اما روی دیگر سکه آن است که این زیارت، یک ملاقات عادی نبوده است؛ بلکه یک حرکت است. تحول عظیمی است که آغاز آن با حضرت امام رضا(علیه السلام) بوده است و ادامه آن با حضرت معصومه(سلام الله علیها). (گرچه دیدار حضرت معصومه(سلام الله علیها) با امام رضا علیه السلام انجام نشد و در اثنای سفر و در ساوه، جنگ سختی درگرفت و کریمه اهل بیت 23 تن از عزیزان خود را در این ستیز از دست داد و خود نیز پس از هفده روز در قم وفات یافت).
این حرکت، مانند حرکت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام است که آغاز حرکت، با سیدالشهدا(علیه السلام) و ادامه آن با حضرت زینب(سلام الله علیها) بود. اینکه هجرت امام رضا(علیه السلام) از مسیر بصره ـ‌اهواز ـ فارس به مرو صورت گرفت و هجرت حضرت معصومه یک سال بعد، از مسیر دیگری انجام شد، می تواند علت مهم تری داشته باشد و آن این است که معصومین (علیهم السلام) می خواستند پایگاهی بسیار قوی در سرزمین ایران ایجاد کنند که قم را بهترین و مناسب ترین مکان یافتند؛ لذا نخستین جرقه از لسانِ مبارک امام صادق(علیه السلام) بود که خبر دفن یکی از اولادشان در قم را بیان فرمودند. حضرت معصومه(سلام الله علیها) قم را انتخاب کردند تا با آمدن به این شهر، سخن امامان خود را به تحقق برسانند که تا آن زمان هیچ‌یک از اولاد معصومین(علیهم‌السلام) در قم دفن نشده بودند؛ بلکه حتی به این شهر قدم نیز نگذاشته بودند.
پی نوشت ها:
[۱] نظر به اینکه رحلت آن حضرت در ۱۰ ربیع الثانی است و حضرتش ۱۷ روز در قم اقامت گزیده‌اند، روز ۲۳ ربیع الاول سالروز ورود آن حضرت به قم است .
[۲] بحار الانوار: ج ۶۰ ص ۲۱۹.