باور به امامت و غیبت حضرت مهدی(عج)، یکی از مفاهیم بنیادین در اعتقادات شیعه است که از دیرباز تاکنون محل بحث و گفتگو بوده است. سوالاتی درباره طول عمر و استمرار امامت ایشان، همواره ذهن‌ها را به خود مشغول کرده و زمینه‌ساز اختلافاتی میان مذاهب شده است. اما آیا این پرسش‌ها پاسخ منطقی و علمی دارند؟

۱. دیدگاه اهل سنت و شبهات اصلی
  ۱.۱. عدم گزارش گسترده تاریخی

برخی از عالمان اهل سنت مانند ابن تیمیه در منهاج السنة مدعی شده‌اند که تولد فرزند امام حسن عسکری(ع) در منابع اهل سنت ثبت نشده است (۱). ابن حجر و دیگر کتب اهل سنت نیز به این نکته اشاره دارند که شواهد تاریخی تولد و زندگی امام مهدی(عج) محدود و نامشخص است (۲).

۱.۲. محدودیت طبیعی عمر انسان
دیدگاه دیگری بر این است که عمر انسان محدود به چند دهه یا حداکثر صد سال است و تصور طول عمر بیش از هزار سال، غیرممکن و خلاف طبیعت انسان است (۳).

۱.۳. تفاوت مبانی امامت
در کلام اهل سنت، امامت یک منصب سیاسی-اجتماعی است و نه استمرار نبوت؛ لذا استمرار امامت در یک فرد خاص در تمام اعصار ضرورتی ندارد. ابن تیمیه بر این باور است که امامت پس از پیامبر(ص) صرفاً برای رهبری جامعه و نظم سیاسی مشروعیت دارد و استمرار آن در یک انسان خاص نیازمند دلیل نقلی قطعی نیست.

۱.۴. جمع‌بندی دیدگاه اهل سنت

اهل سنت بر اساس منابع خود، شبهات را بر سه محور تاریخی، طبیعی و کلامی طرح می‌کنند. این دیدگاه به رغم مستند بودن به منابع خود، فاقد تحلیل عقلی جامع و تطبیقی با سلسله امامت شیعه است.


۲. پاسخ شیعه به شبهات
  ۲.۱. دلیل عقلی: ضرورت وجود حجت الهی

اصل عقلی شیعه می‌گوید زمین هیچ‌گاه از حجت الهی خالی نمی‌ماند. امام صادق(ع) فرموده‌اند: "لو لا الحجة لساخت الأرض بأهلها" (اگر حجت نباشد، زمین اهل خود را فرو می‌برد) (۱۰).

استاد جعفر سبحانی بیان می‌کنند که فیض الهی و ارتباط عالم بالا با زمین از طریق انسان کامل (امام) باید همیشه برقرار باشد. قطع این فیض پس از پیامبر(ص) با حکمت خداوند سازگار نیست. بنابراین وجود امام زنده در هر عصر، از جمله عصر حاضر، ضروری است (۱۱).


۲.۲. دلیل نقلی و قرآنی: آیات و روایات

قرآن کریم می‌فرماید:
"تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ" (فرشتگان و روح در آن [شب قدر] به فرمان پروردگارشان بر هر امر نازل می‌شوند)  (۱۲).

به تصریح روایات، محل نزول این امر قلب مقدس ولی عصر(عج) در هر زمان است. امام جواد(ع) فرمودند: "به آیه 'إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَة' (سوره دخان) استدلال کنید؛ این پس از پیامبر(ص)، خاص ولی امر در هر عصر است"  (۱۳).

نقل شده است روزی یکی از یاران امام صادق(ع) از طول عمر و استمرار امامت پرسید. امام صادق(ع) پاسخ دادند: «اگر حجت خدا نباشد، زمین اهل خود را فرو می‌برد» و اشاره کردند که استمرار هدایت، حتی اگر دیده نشود، برای بقای جهان ضروری است. این داستان نشان می‌دهد که محور ایمان و عقلانیت، حضور دائمی حجت الهی است.

۲.۳. دلیل تاریخی و علمی: امکان عمر طولانی

در ادیان الهی سابقه عمرهای طولانی ثبت شده است. قرآن عمر حضرت نوح(ع) را ۲۵۰۰ سال گزارش می‌کند (۱۴).

از منظر علمی، طول عمر طولانی غیرممکن نیست، بلکه غیرمعمول است. علامه سید محمدحسین طباطبایی در گفت‌وگو با هانری کربن بیان کردند که طول عمر امام زمان(عج) می‌تواند با کند شدن متابولیسم بدن و قرار گرفتن در حالت «حیات معلق» توضیح داده شود. همچنین به پدیده «تعلیق حیات» در برخی گونه‌های جانوری مانند خرس آبی (Tardigrade) اشاره کرده‌اند که صدها سال زنده می‌مانند (طباطبایی) (۱۵).


۳. مقایسه و تحلیل
  ۳.۱. تحلیل تطبیقی

شیعه با استفاده از منابع نقلی، عقلی و علمی نشان می‌دهد که استمرار امامت و طول عمر حضرت مهدی(عج) نه تنها ممکن، بلکه ضرورت دارد. در مقابل، دیدگاه اهل سنت بیشتر بر محدودیت تاریخی و طبیعی تأکید دارد و دلیل عقلی فراگیر ارائه نمی‌کند.


۳.۲. رد شبهات اهل سنت
با تحلیل منابع، مشخص می‌شود که بسیاری از شبهات اهل سنت درباره طول عمر و استمرار امامت حضرت مهدی(عج) ریشه در تفاوت مبانی کلامی و فلسفی میان شیعه و اهل سنت دارد. این شبهات عمدتاً سه محور دارند:

۳.۱. ضرورت وجود حجت در هر عصر (استدلال عقلی)

شیعه معتقد است زمین هیچ‌گاه نباید از حجت الهی خالی بماند. امام صادق(ع) فرموده‌اند:
"لو لا الحجة لساخت الأرض بأهلها" (اگر حجت نباشد، زمین اهل خود را فرو می‌برد) (10).

• تحلیل:

  • حضور امام زنده در هر عصر برای حفظ نظم، هدایت و استمرار فیض الهی ضروری است.

  • اهل سنت، امامت را بیشتر منصبی سیاسی می‌دانند و ضرورت استمرار آن در یک فرد خاص را نمی‌بینند؛ در حالی که از دیدگاه عقلی، نبود حجت در جهان سبب فروپاشی نظم اخلاقی و اجتماعی خواهد شد.

  • بنابراین، باور شیعی به امامت مستمر از منظر عقل و فلسفه هدایت، شبهه اهل سنت را رد می‌کند.

۳.۲. استمرار نزول ملائکه و هدایت در هر زمان (استدلال نقلی و قرآنی)

قرآن کریم در سوره قدر می‌فرماید:
"تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ" (فرشتگان و روح در شب قدر به فرمان پروردگارشان بر هر امر نازل می‌شوند) (11).

• تحلیل نقلی:

  • روایات اهل بیت(ع) تصریح دارند که محل نزول این امر قلب مقدس ولی عصر(عج) در هر زمان است. امام جواد(ع) فرمودند: «به آیه 'إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَة' استناد کنید؛ پس از پیامبر(ص)، این امر خاص ولی امر در هر عصر است» (12).

  • این نشان می‌دهد که هدایت و فیض الهی به صورت مستمر از طریق امام زمان(عج) برقرار است.

• پیام:

  • استمرار نزول ملائکه و امر الهی، نیازمند حضور ولی امر زنده است.

  • شبهه اهل سنت در این محور به دلیل عدم توجه به این براهین نقلی و تفسیر متفاوت از امامت، مردود است.

۳.۳. امکان طول عمر و حیات معلق (استدلال علمی)

از منظر علمی، طول عمر طولانی غیرمعمول اما ممکن است. قرآن عمرهای طولانی برخی انبیاء را گزارش کرده است؛ مانند حضرت نوح(ع) با ۲۵۰۰ سال (13).

• توضیح علمی و طبیعی:

  • علامه طباطبایی اشاره کردند که طول عمر امام زمان(عج) می‌تواند با کند شدن متابولیسم بدن و قرار گرفتن در حالت «حیات معلق» توضیح داده شود.

  • نمونه‌های طبیعی مانند خرس آبی (Tardigrade) که صدها سال زنده می‌مانند، نشان‌دهنده امکان حیات طولانی است (14).

• تحلیل تطبیقی:

  • شبهه اهل سنت که طول عمر طولانی را غیرممکن می‌داند، صرفاً بر محدودیت‌های تجربی انسان و مشاهده معمولی استوار است.

  • اما با توجه به شواهد نقلی و علمی، طول عمر امام زمان(عج) هم امکان‌پذیر و هم معقول است.
     

۳.۴. جمع‌بندی رد شبهات

• شبهه تاریخی: فقدان ثبت گسترده تولد امام مهدی(عج) در منابع اهل سنت دلیل بر نبود ایشان نیست؛ منابع شیعی مستند و متواتر هستند.

• شبهه طبیعی: طول عمر بیش از هزار سال با استدلال قرآنی، نقلی و علمی قابل توجیه است.

• شبهه فلسفی: امامت صرفاً منصب سیاسی نیست، بلکه استمرار هدایت و فیض الهی است.

نتیجه نهایی:

با ترکیب استدلال‌های عقلی، نقلی و علمی، شبهات اهل سنت به طور مدلول و مستند رد می‌شوند. استمرار امامت و طول عمر حضرت مهدی(عج) از منظر شیعه هم ممکن، هم ضروری و تضمین‌کننده هدایت و عدالت الهی در هر عصر است.

‌فهرست منابع

1. ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة، ج۴، ص۸۲
2. ابن حجر، الفتح الباری، ج۳، ص۱۵۰
3. منابع اهل سنت درباره عمر انسان، مقالات کلامی
4. کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۷۹
5. استاد جعفر سبحانی، فصلنامه انتظار، ج۱، ص۶۶-۷۰
6. قرآن کریم، سوره قدر، آیه۴
7. شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۸۶
8. قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه۱۴
9. علامه سید محمدحسین طباطبایی، مباحثات با پروفسور هانری کربن
10. ‌امام صادق(ع)، الکافی، ج۲، ص۱۰۴
11. قرآن کریم، سوره قدر، آیه۴
12. شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۸۶
13. قرآن کریم، سوره عنکبوت، آیه۱۴