بطور كلّي در قرآن کریم آیات مربوط به وحدت به چند دستة تقسيم مي‌شود:
1-دسته ای از آياتي كه مسلمانان را تشويق به وحدت ميكند؛
2-دستة دیگر آياتي كه نهي از اختلاف و تفرقه ميكند.
3-دسته ای دیگر که مصادیق وحدت را ذکر مي‌نماید.
یکی از شرایط اساسی و زیر بنایی پیشرفت جوامع وحدت و همدلی و همکاری است و اساس تشکیل تمدنها وحدت و دوری از خصومت و دشمنی و جنگ و ستیز است؛چنانکه قرآن نزاع و تنش را از عومل ضعف وسستی و عامل از بین رفتن اقتدار برمي‌شمارد « وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُم » علاوه بر این موضوع عقلانی بوده و اجماع عقلا بر این مسئله تاکید مي‌نماید؛ در عالم طبیعت نیز این رخ داد مهم است؛ قطرات آب هرگز قدرت حرکت دادن چرخ آسیاب را ندارد؛ اما همین قطرات است که جوی آب را پر نموده و به حرکت چرخ آسیاب و نتیجه آن مي‌انجامد. از اینروی قرآن تاکید دارد به وحدت امت و هرگاه در طول تاریخ این عنصر به دست آمده امت اسلام پیروز بوده است.
اگرچه درقرآن كريم به تصریح واژة «وحدت» بكار نرفته است بلكه از واژه‌هاي «اعتصام» و «امت واحد» استفاده شده است كه درهمه آنها مسلمانان را به داشتن وحدت تشويق ميكند. آن آيات عبارتند از:
1ـ چنگ زدن به ریسمان الهی: «واعتصموا بحبل الله جميعاً و لا تفرّقوا و اذكروا نعمة الله عليكم اذ كنتم اعداء فاَلّف بين قلوبكم فاصبحتم بنعمته اخواناً»و همگي به ريسمان خدا چنگ زنيد، و پراكنده نشويد؛ و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد آنگاه كه دشمنان (يكديگر) بوديد، پس ميان دلهاي شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شديد.
اگرچه باید گفت که ریسمان الهی همان قرآن وثقلین است کتاب الله وعترتی اهل بیتیتمسک به حبل الله یعنی گرد این ریسمان جمع شدن.
2ـ عمل به قرآن مایه وحدت: «و لا تكونوا كالذين تفرقوا و اختلفوا من بعد ما جاءهم البيّنات» و چون كساني مباشيد كه پس از آنكه دلايل آشكار برايشان آمد، پراكنده شدند و با هم اختلاف پيدا كردند.
3ـ دنیاگرائی عامل وآسیب وحدت: «حتي اذا فشلتم و تنازعتم في الامر و عصيتم من بعد ما اراكم ما تحبون منكم من يريد الدنيا و منكم من يريد الاخرة» تا آنكه سست شديد و دركار (جنگ و بر سر غنايم) با يكديگر به نزاع پرداختيد؛ و پس از آنكه آنچه را دوست داشتيد (يعني غنايم را) به شما نشان داد، نافرماني نموديد. برخي از شما دنيا را و برخي از شما آخرت را ميخواهد.
4ـ همدلی و و حدت در همه امور:«يا ايها الذين آمنوا خذوا حذركم فانفروا ثبات اونفروا جميعاً» اي كساني كه ايمان آورده ايد، (در برابردشمن) همگی با همدلی آماده باشيد (= اسلحة خود را برگيريد) و گروه گروه (به جهاد) بيرون رويد يا به طور جمعي روانه شويد.
5ـ خطر تفرقه در امت اسلام: «ان الذين فرّقوا دينهم و كانوا شيعاً لست منهم في شيء» كساني كه دين خود را پراكنده ساختند و فرقه فرقه شدند، همانند آنان نباشید؛ پیروان دین یهود که دچار تفرقه شدند، گرفتار ضعف وسستی گردیدند و دینشان از بین رفت و گرفتار بلاها شدند.
6ـ دشمن مغلوب وحدت استن:«و لو أراكم كثيراً و لتنازعتم في الامر» و اگر ايشان را (= سپاه دشمن) به تو بسيار نشان مي‌داد قطعاً سست مي‌شديد و حتماً در كار (جهاد) منازعه مي‌كرديد.اجتماع دشمن وکثرت آنان نیز مایه تفرقه مي‌تواند باشد لذا باید از این خطر هم درس وحدت گرفت و منازعه را ترک نمود؛ این آیه مي‌تواند کنایه از فراوانی امکانات وتبلیغ دشمن نیز باشد که مي‌تواند اسباب تفرقه گردد.
7ـ نزاع عامل شکست و انحطاط: «و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم» هرگز با هم نزاع نكنيد كه سست وضعیف شويد و مهابت و هیبت شما از بين برود. همه اینها رهنمونی برای مسلمانان در حفظ وحدت و همدلی است.
8ـ وحدت در جبهه نبرد: «و قاتلوا المشركين كافّةً كما يقاتلونكم كافةً» با همدلی و وحدت و همگي در یک صف با مشركان بجنگيد، چنانكه آنان همگي با شما مي‌جنگند. در جنگ و مخاصمه با دشمن در یک سنگر و با همدلی حاضر شوید چنانکه کفار بر علیه شما چنین موضعی دارند.
9ـ عبودیت در سایه وحدت: «و انّ هذا امتكم امةً واحدة و انا ربكم فاعبدون» اين است امت شما كه امتي يگانه است، و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستيد.اگر امت واحده باشید در مسیر عبودیت هستید وگرنه اساس هدایت از بین خواهد رفت. وحدت در جامعه مي‌تواند پایه‌های ایمان را استوار نماید وگرنه در تفرقه و دشمنی کینه‌های آشکار و دشمنی نهفته است که شما را از بندگی نیز باز مي‌دارد.
10ـ وحدت راه رسیدن به تقوا: «و انّ امتكم امة واحدة و انا ربكم فاتقون» و در حقيقت، اين امت شماست كه امتي يگانه است، و من پروردگار شمايم؛ پس از من پروا داريد. بقای این امت و شرط امت اسلام تقوا و همدلی و پرهیز از تفرقه و بی راهه رفتن است.
11ـ تفرقه از بین برنده دین: «ولا تكونوا من المشركين من الذين فرقوا دينهم و كانوا شيعاً» و از مشركان می‌باشيد: از كساني كه دين خود را با پرستش بتها فرقه فرقه نمودند و از خدا پرستی و توحید دور افتادند؛ از این آیه برداشت مي‌شود که ترقه مي‌تواند به شرک و بت پرستی و ترک عبودیت منجر شود.
12ـ وحدت قلعه نفوذ ناپذیر: «انّ الله يحبّ الذين يقاتلون في سبيله صفّاً كانهم بنيان مرصوص» در حقيقت خدا دوست دارد كساني را كه در راه او صف درصف، چنانكه گوئي بنائي ريخته شده از سرباند جهاد ميكند. آيات فوق طبق ترتيب سور شريفه نقل شده است.[1]
دسته ای از آیات که مصادیق رسیدن به وحدت را معرفی مي‌کند که برخی از آنها مانند اعتصام به حبل الهی که اهل بیت وقرآن بود بیان شد.
13- تقرب به اهل بیت (ع)ابزار وحدت: برخی دیگر مانند« وابتغوا الیه الوسیله.. واسئلوا اهل الذکر... » نیز در باطن خود وحدت و مصادیق ومعیارهای وحدت امت را بیان مي‌نمایند.
14- همیاری وهمکاری در خیر عامل وحدت: «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى» همکاری کنید در نیکی ورسیدن به تقوا وپارسایی ودوری کنید از دشمنی که گناه بزرگ است؛ پیام این آیه هم ضمن اینکه تخاصم را گناه مي‌شمارد همکاری و همیاری در نیکی‌ها را برای امت راهی برای رسیدن به وحدت معرفی مي‌نماید.
پي نوشت‌ها:
1 - سورة آل عمران، آية 103. جهت توضيح آيه ر.ك: به آيت الله مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ج 3، ص 28، (نشر دارالكتب الاسلاميه، چاپ ارديبهشت 1354).
2 - سورة آل عمران، آية 105. فرق بين تفرقه و اختلاف، ر.ك: محمد حسين الطباطباييي، الميزان، ج 3، مترجم عبدالكريم بروجردي، (تهران، منباء علمي، چاپ 1364، شمسي)، ص 602 ـ 610.
3 - سورة آل عمران، آية 152. در بالا جريان احُد، تفسير نمونه، ص 130 همان كتاب.
4 - سورة النساء، آية 71.
5 - سورة انعام،آية 159.
6 - سورة انفال، آية 43.
7 - سورة انفال، آية 46.
8 - سورة توبه، آية 36.
9 - سورة انبياء، 92.
10 - سورة مؤمنون، آية 52.
11 - سورة الروم، آية 31 ـ 32.
12 - سورة الصف، آية 4.
