پدیده پیاده‌روی اربعین به عنوان یکی از بارزترین جلوه‌های اجتماعی دینی در جهان معاصر، با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه حمل و نقل، هر ساله شاهد افزایش تعداد زائران است.
این موضوع پرسش هایی متعددی را طرح کرده است که:
۱. آیا پیاده‌روی اربعین دارای پشتوانه شرعی و روایی است؟
۲. چه تفاوت‌هایی بین زیارت رفتن پیاده و استفاده از وسایل نقلیه مدرن وجود دارد؟
۳. چگونه می‌توان توجیه عقلانی برای این سنت دیرینه در عصر حاضر ارائه داد؟
برای بررسی این موضوعات، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام عبادی‌نیک، کارشناس پاسخگویی به سوالات دینی ترتیب داده‌ایم. در این مصاحبه به تحلیل جامع ابعاد مختلف این پدیده پرداخته شده است که در ادامه، متن این گفتگو را با شما مخاطبین فرهیخته به اشتراک می‌گذاریم.
بسم الله الرحمن الرحیم
در پاسخ به این سوال که اگر هدف از زیارت، کنار امام بودن است، چرا زمان خود را صرف پیاده روی می کنی خصوصاً در زمانی که وسایل نقلیه مانند ماشین در دسترس هستند باید به چند نکته کلیدی اشاره کرد:
ما در زیارت ائمه اطهار علیهم السلام به ویژه سیدالشهدا علیه السلام در مناسبت هایی مانند اربعین، اهدافی را دنبال می‌کنیم هدف تنها یک دیدار ساده نیست، بلکه سفر روح و جان است. وقتی ما این مسیر را پیاده طی می کنیم، در حقیقت داریم عشق و ارادت خود را به امام معصوم به نمایش می گذاریم. این پیاده روی خودش تعظیم شعائر الهی است، نشانه ای از بزرگداشت آن امام همام که با گرد آمدن پیروانش در این مسیر، توجه جهانیان را به عظمت این مکتب جلب می کنیم.
از خاک تا افلاک با گام‌های استوار زائران
از سوی دیگر، این سفر پیاده، فرصتی برای ایجاد ارتباط قلبی عمیق تر و ارتباط معنوی پیدا کردن با امام است. و ابراز محبت به او در جهت تقرب به خدای متعال است.
یکی از اهداف مهم ما در سفرهای زیارتی، زمانی است که عازم حرم مطهر امام حسین(ع)، امام رضا(ع) یا دیگر ائمه معصومین(علیهم‌السلام) می‌شویم.
می‌خواهیم در این سفر معنوی، پیوندی عمیق قلبی، عاطفی و روحانی با این بزرگواران برقرار کنیم و محبت خالصانه خود را به پیشگاه آنان تقدیم نماییم. این ارتباط مقدس در پرتو ایمان به خدای متعال، سبب رشد معنوی و تعالی روح خواهد شد.
هنگامی که من حاضر می شوم با پیاده رفتن مشقتی را برخود متحمل شوم ابراز محبت بیشتر من به امام را اعلام می‌کنم.
هر قدمی که برمی داریم، هر خستگی که تحمل می کنیم، مانند پله ای است که ما را به ملکوت نزدیک تر می کند. این همان راز ماندگاری پیاده روی اربعین است که با وجود همه پیشرفت های تکنولوژی، هر سال شکوهش بیشتر می شود. ما در این مسیر نه تنها به زیارت جسمانی می رویم،بلکه به زیارت قلبی و روحانی می رسیم.
پس از دیگر اهداف مهم ما از زیارت و تشرف به مشاهد مشرفه و حرم‌های ائمه‌ی معصومین(علیهم‌السلام)، برقراری ارتباط قلبی و معنوی با آن امام بزرگوار و ابراز محبت به ایشان در مسیر تقرب به خدای متعال است.
من در مسیر زیارت، زمانی که از اینجا به سوی حرم امام حسین(ع)، امام رضا(ع) یا دیگر ائمه‌ی اطهار(علیهم‌السلام) حرکت می‌کنم. می‌خواهم در این سفر روحانی، پیوندی عمیقِ قلبی، عاطفی و معنوی با آنان برقرار کنم و محبت خود را نثارشان نمایم، در پرتو ایمان به خداوند متعال، تا این ارتباط مقدس، سبب رشد و ارتقای روحی و معنوی من گردد.
در تبیین این موضوع باید گفت که هرچه زیارت را با حضور قلب و توجه بیشتری انجام دهیم، ارتباط عاطفی عمیق‌تری با امام معصوم(ع) برقرار می‌کنیم. پیاده‌روی در این مسیر، خود تجلی‌گاه این ابراز محبت است.
وقتی با اختیار خویش، مشقت‌های این راه را بر خود هموار می‌کنم، در حقیقت دارم به امام(ع) می‌گویم: «برای دیدار تو، نه تنها حاضر به تحمل سختی‌ها هستم، که این سختی‌ها را عاشقانه می‌پذیرم.» این همان زبان بی‌زبانی است که از عمق دل برمی‌آید و در سینه‌ی تاریخ ثبت می‌شود. پس غرض کنار ضریح بودن نیست، غرض اتصال معنوی پیدا کردن به امام است که با تحمل سختی ها در پیاده روی بیشتر حاصل می‌شود.
این ایثار، همانند کسی است که برای ابراز عشق به مادرش، به جای یک تماس تلفنی، خود را به خانه او میرساند هرچند سخت باشد؛ هر چند می‌تواند با یک تلفن زدن این ابراز محبت منتقل شود اما برای ابراز محبت بیشتر مسیر رفتن به منزلش را طی کردیم.
امام حسن مجتبی (ع) با وجود در اختیار داشتن مرکب مانند شتر و اسب، گاه پیاده به حج می‌رفتند تا روح را پالایش کنند. پیاده‌روی ِ آگاهانه، فرصتی برای تفکر، توبه و نزدیکی به خدا و تهذیب نفس است چیزی که در سفرهای سریع با هواپیما یا ماشین کمتر تجربه می شود.
وقتی شما ساعتی با هواپیما به زیارت می‌روید، گرچه به ضریح رسیده‌اید، و آن هم دارای برکات است اما آن تهجدِ درون و انقلاب روحی که در پیاده‌روی ِ اربعین رخ می‌دهد را کمتر حس می‌کنید. این راه، «مسیرِ دل» است، نه فقط مسافتِ زمینی.
در نتیجه پیاده‌روی، زیارت را از یک دیدار عادی به یک سفر معنوی تبدیل میکند، همانطور که عاشقان، راه دشوار را برای معشوق برمی‌گزینند تا عشقشان را به اثبات برسانند. این همان راز ماندگاری پیاده‌روهای زیارتی، حتی در عصر تکنولوژی است.
حقیقتاً زیارت، چه با وسایل نقلیه و چه پیاده، پربرکت و ارزشمند است اما این پیاده روی در مسیر اربعین و سایر زیارتها، گوهر دیگری دارد که آن را ممتاز می کند. این تنها یک طی مسیر ساده نیست؛ این یک تجربهٔ چندبُعدی است که هم تهذیب نفس می‌آفریند، هم اتصال قلبی با امام (ع) را ژرفتر میکند، و هم شوکت مکتب تشیع را به نمایش میگذارد.
وقتی شما با پای پیاده این راه را می پیمایید، گویی در یک «حرکت جمعیِ معنوی» شرکت کرده اید که تاریخ و جغرافیا را درنوردیده است؛ این یک همایش جهانی است که شیعیان، غیرشیعیان و حتی غیرمسلمانان را گرد هم می آورد تا شکوه عاشورا و مقاومت حسینی را زنده نگه دارند.
این پیاده روی می گوید:
ما حاضریم برای محبت به امام حسین (ع)، نه فقط با سختی راه کنار بیاییم، که با تمام وجود، این راه را با همبستگی و عشق طی کنیم.
آری، زیارت با ماشین یا هواپیما هم فضیلت دارد، اما پیاده‌روی، زیارت را از یک ملاقات به یک انقلاب درونی تبدیل میکند. این همان رازی است که زائر اربعین را دگرگون می‌سازد چون در این مسیر، پاهایتان تنها جسم را نمی برد، که دل را هم به آستان امام (ع) می رساند.
پس این راه را قدر بدانیم؛ هم برای صفای باطن خودمان، هم برای زنده نگه داشتن شعائر الهی.
